Tormentil
Synoniemen: bloedwortel, zevenblad, zevenvingerkruid, meerwortel, weewortel, rechte ganzerik, gekkenwortel, schijtwortel, weewinde, weeblaadjes en geelkewortel
Wetenschappelijke naam: Potentilla officinalis
Familie: Rosaceae (rozenfamilie)
Land van herkomst
Midden- en Noord-Europa, de bergen van Noord-Afrika.
Bestanddelen
Wortelstok: tot 25% tannines (catechine-tannines, gallo- en ellagitannines)Omschrijving
Goudgele bloemen met een oranje hart en vier hartvormige bloemblaadjes zweven op dunne stengels boven handvormige blaadjes. Een roos? Nou, in ieder geval een lid van de rozenfamilie, hoewel de meeste roosachtigen bloemen vijf bloemblaadjes hebben. Tijdens zijn eerste bloei van het jaar laat de tormentil soms goed zien dat hij verwant is aan de roos. Dan heeft de plant namelijk één centimeter grote bloemen met vijf bloemblaadjes. De tormentil bloeit van mei tot oktober en vormt scheuten van 10 tot 40 centimeter. Deze groeien vlak en bedekken de bodem als een deken, maar groeien ook hoger en wilder met stengels die over elkaar heen vallen. Dankzij de elaiosoom (vethoudende lekkere hapjes voor mieren) worden de nootjes die in het hart van de bloemblaadjes groeien, wijd verspreid.
De wortelstok vormt een groot contrast met de meer filigrane plant. Dit deel van de plant wordt ook wel rizoom genoemd en bestaat uit lange stengels die onder de grond doorlopen. De wortelstok is indrukwekkend dik en groeit hard en onregelmatig in de breedte. In de lente ontspruiten meerdere stengels van de zonaanbiddende tormentil – die naar het licht groeien. De gelig-witte wortelstok verkleurt na het snijden al snel naar intens rood en heeft een kruidige geur die aan een roos doet denken.
Wetenswaardigheden
De wetenschappelijke naam Potentilla officinalis betekent zoveel als de machtige met heilzame krachten. De naam bestaat uit het Latijnse woord potentia = macht en het achtervoegsel officinale, wat vaak wordt gebruikt voor heilzame planten en is ontleend aan het Latijnse woord officina = apotheek of laboratorium. Het achtervoegsel in de alternatieve wetenschappelijke naam Potentilla erecta komt van het woord erectus = rechtop, waarmee wordt omschreven dat de stengels van de planten steeds weer rechtop gaan staan. Het synoniem bloedwortel is een treffende omschrijving van hoe het rizoom eruitziet als het is afgesneden.
Sinds de oudheid is al bekend dat tormentil adstringerende en antibacteriële eigenschappen heeft, hoewel hierbij de kanttekening moet worden geplaatst dat aan deze plant meer heilzame eigenschappen werden toegeschreven dan deze daadwerkelijk bezat. Tormentil werd in 1348/49 bijvoorbeeld gezien als een geneesmiddel tegen de pest. Toen woedde deze verschrikkelijke ziekte in de Wiesental-vallei in Baden, Duitsland. Er was geen redding in zicht en toen ging het verhaal dat er een vogel uit de hemel vloog en het volgende lied floot: “Eet tormentil en pimpernel en sterf niet zo snel.”
Ook Hildegard van Bingen (1098-1179) was zich bewust van de voordelen van deze geneeskrachtige wortelstok. Ze schreef: “Tormentil is meer koud dan warm, en als iemands lichaam iets overvloedigs en giftigs bevat, is dat etterig lichaamssap. Laat hem tormentil en twee keer zoveel wolfsmelk innemen. Plet het fijn tot sap en giet het in een aardewerken vat. Giet een goede en heldere wijn over het sap en drink het na het eten en voor het slapengaan gedurende vijftien dagen. Dit doet hem een jaar lang goed, want het sap vermindert de overtollige en giftige sappen.”
De kruidenpriester Johann Künzle (1857-1945) schreef: “Gorgel 8 dagen lang met tormentilwater en losse tanden zitten weer vast. Hiervoor laat ik het tormentil-wortelpoeder in heet water trekken.”
Toen ratanhia (Krameria lappaceae) zijn intrede deed in Duitsland, raakte de tormentil in vergetelheid. Maar ratanhia moest vanuit het buitenland komen, wat tijdens de Eerste Wereldoorlog voor schaarste zorgde. De bevolking ging weer inheemse tormentil gebruiken, wat zelfs meer tannines bevat dan ratanhia.
De kleurstof tormentilrood kan uit de wortelstok worden geëxtraheerd voor rode verf.
De plant op een andere manier bekeken
Tormentil behoort binnen de rozenfamilie tot het plantengeslacht ganzerik. Het is de enige plant binnen deze groep die bijna altijd vier in plaats van vijf bloemblaadjes vormt. Vanaf de tweede bloei wordt steeds een blad ‘bespaard’ – misschien is dat wel het geheim om de bloemenkracht naar de wortel te sturen in de vorm van een roosachtige geur. De tormentil is boven de grond eerder terughoudend dan weelderig en lijkt zich samen te trekken. De eigenlijke kracht zit onder de aarde verstopt: zelfs het krachtige rizoom trekt samen, maar blijft op een natte ondergrond stevig en hard. Als de wortelstok wordt afgesneden, kleurt deze bloedrood. Daarom dachten mensen dat tormentil bloed kon stelpen. De kleur en de rozengeur die voor mensen met een fijne neus waarneembaar is, benadrukken verder de florale kwaliteiten van tormentil. Een bloem die in taninnerijk rizoom wordt vastgehouden en gevormd. Ditzelfde beeld wordt ook geschetst voor tormentil als heilzame plant: adstringerend, verstevigend en vormgevend bij ontstekingen waarbij het natuurlijke proces is verstoord. Daarbij gaat tormentil met de ontstekingen om als een partner met gelijke rechten. Het ontstekingsremmende wortelstokextract onderdrukt ze niet, maar houdt ze in bedwang. Dit is omdat acute ontsteking kan betekenen dat een stilstaand chronisch proces wordt doorbroken en daarom niet per se slecht hoeft te zijn. Tormentil leidt deze acute fase in goede banen, zodat de ontsteking tot genezing kan leiden.
De planten in onze producten
Dr. Hauschka Med heeft tormentil eerst voor topische toepassingen onderzocht1.
1 Schempp CM, Mandera R, Huber R, Schaette R, Wölfle U. Die Blutwurz, Potentilla erecta (L.) Räuschel — ein kleines Rosengewächs mit großer Heilwirkung.“ Der Merkurstab 4 (2015): 296-305.
Tormentil wordt gebruikt in: